Maraqlı məruzələr, işgüzar müzakirələr
Yanvarın 17-də Ohridə “Mədəni irs, turizm, yerli iqtisadi inkişaf və media” mövzusunda III beynəlxalq konfrans öz işinə başladı. Onu da bildirim ki, 14 ölkədən, o cümlədən Makedoniya, Albaniya, Azərbaycan, Rusiya, Litva, Serbiya, Bolqarıstan, Belarus, Polşa, Bosniya və Hersoqovinadan olan çoxsaylı elm adamları və media nümayəndələrinin bir araya gəldiyi III Beynəlxalq Ohrid konfransının təşkilatçılarından biri Azərbaycanı təmsil edən “Miras” İctimai Birliyi idi. Yeri gəlmişkən, onu da bildirim ki, “Miras” son vaxtlar təkcə Azərbaycanda deyil, həm də xarici ölkələrdə icra olunan bir çox mədəni irs layihələrində iştirakçı, tərəfdaş və ya təşkilatçı qismində təmsil olunur. Təqdirəlayiq haldır ki, uzaq Avstraliyadan tutmuş ucqar Şotlandiyayadək, Yaponiya və Hindistandan uzaq İspaniya və Meksikayadək “Miras”la əməkdaşlıq edənlərin və iş birliyində olanların sayı daim artmaqdadır.

Konfransda öncə Ohridin sərgi salonlarından birində Belarusun tarixi-mədəni dəyərlərindən ibarət sərginin açılışı oldu. Ənənəyə görə hər il konfrans öncəsi bir ölkənin sərgisi olur. Xatırladım ki, ötən il keçirilən II Beynəlxalq Ohrid konfransı çərçivəsində Azərbaycanın tarixi-mədəni dəyərlərindən ibarət sərginin nümayişi olmuşdu.

İki gün ərzində davam edən konfransda Azərbaycanla bağlı 15-dən çox məruzə dinlənildi. Demək olar ki, əksər məruzələrdən sonra qızğın və işgüzar müzakirələr olurdu. Bu cəhətdən “Miras”ın sədri Fariz Xəlillinin təqdim etdiyi “Təmiz kənd” layihəsi, Çexiyadan olan etnoqraf Qalina Voodun “Lahıc icması irsinin canlandırılması” mövzusunda məruzələri ətrafında olan müzakirələri xüsusi olaraq qeyd etmək istərdim. Mənim məruzəm isə “Azərbaycanda tarixi-mədəni irsin təqdimi və təbliğində televiziyaların rolu” mövzusuna həsr olunmuşdu. Müstəqilliyə yeni qovuşan dövlətlərdə tarixi-mədəni irsin mühafizəsi, tədqiqi və təbliği sahəsində olan qayğı və problemlər oxşar olduğundan bu mövzu da iştirakçıların əksəriyyəti üçün maraqlı oldu. Məsələn, Azərbaycanda 4 telekanalın bütünlüklə dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsi, ayrıca “Mədəniyyət” kanalının olması, elm, mədəniyyət və incəsənət adamlarına göstərilən dövlət qayğısı və nəhayət, ölkə Prezidenti tərəfindən milli teleseriallar çəkilişi məqsədi ilə son illər təqribən 15 milyon ABŞ dolları həcmində yardım ayrılması faktları yaxşı mənada konfrans iştirakçılarının çoxunun təəccübünə səbəb oldu. Ona görə ki, onların təmsil olunduqları ölkələrdə bu reallıqlar yoxdur. Xorvatiyadan olan professor, Beynəlxalq Otellər və Restoranlar Assosiasiyasının üzvü Ameliya Tomaşeviçin mənim məruzəm ətrafında çıxış edərkən dedikləri bu cəhətdən çox əhəmiyyəlidir:

– Əlbəttə, Azərbaycan hökumətinin tarixi-mədəni irsinin qorunmasına və təbliğinə olan həssas münasibəti təqdir olunmalıdır. Siz milli teleserialların çəkilişinə şərait yaratmaqla cəmiyyəti, xüsusən də yetişməkdə olan gənc nəsli yad təsirlərdən qorumaq istiqamətində çox vacib iş görmüsünüz. Bu seriallar Azərbaycan kimi sürətlə inkişaf edən bir ölkənin turizm perspektivləri baxımından da çox faydalı bir addımdır. Siz məhz bu teleseriallar vasitəsilə ölkənizi dünyaya daha yaxşı tanıda bilərsiniz. İndi əsas məsələlərdən biri başqa ölkələrin sizin teleseriallara nə dərəcədə maraq göstərəcəyindən asılıdır. Bu sahədə işləriniz necə gedir? Azərbaycan teleseriallarını almaq istəyən varmı?

Mən xorvat aliminin sualına cavab olaraq bildirdim ki, ilkin mərhələ olaraq Azərbaycan teleserialları daxili bazarın ehtiyaclarına hesablanıb. Bununla belə, bu seriallara maraq göstərən xarici ölkələr də az deyil. Hazırda bəzi İslam ölkələrinin teleradio təşkilatları ilə bu istiqamətdə danışıqlar aparılmaqdadır. Düşünürəm ki, gələcəkdə milli teleserialların sifarişi və çəkilişi zamanı bu amil də xüsusi olaraq nəzərə alınacaqdır.

Ohriddən Ştruqaya
19 yanvar səhər tezdən Ohrid gölü və onun sahilboyu, bəlkə də, heç vaxt belə izdiham və qələbəlik görməmişdi. Şəhərin xristian-pravoslav əhalisi xaçın suya salınması mərasimini qeyd edirdi. Yağışlı və şaxtalı bir gün olmasına baxmayaraq, Ohridin qonaqları və müsəlman əhalisi də gəmilərin göyərtələrinə toplaşaraq mərasimi maraqla seyr edirdi. Sahilboyu kafelərdə pivə boçkaları bir-birinin ardınca boşalmaqda idi. Ohrid bayram içində ikən biz professor Rubin Zemonla birlikdə Ştruqa şəhərinə yollandıq. Proqrama əsasən, saat 12-də Ştruqa bələdiyyəsində görüşümüz olmalı idi.

Məlumat üçün bildirək ki, Ştruqa Ohrid gölünün cənub şərqində yerləşir, 65 min əhalisi var. Ohrid gölündən çıxan yeganə çay - Qara Drim çayı şəhəri iki hissəyə bölür. Əhalinin 57 faizdən çoxunu albanlar, 20 faizdən çoxunu makedonlar, az bir faizini isə türklər təşkil edir. Ştruqa əhalisinin 75 faizdən çoxu müsəlmandır. İnsanların əsas məşğuliyyəti turizmlə bağlıdır. Bələdiyyənin aylıq büdcəsi təqribən 250 min avro təşkil edir, bunun da 50 faizi əmək haqlarının ödənməsinə gedir. Bələdiyyə ərazisində həyata keçirilən bir sıra sosial layihələrin reallaşmasında Türkiyə hökuməti və türk iş adamları yaxından iştirak edirlər.

Ştruqa bələdiyyəsinin önündə bələdiyyə sədrinin müavini Aydar Ayvaz və bələdiyyə üzvləri bizi qarşılayaraq türkcə salamladılar. Qısa tanışlıqdan sonra bələdiyyə sədri Ziyəddin Selanın kabinetində görüşümüz oldu. Əvvəlcə sədr Ştruqa bələdiyyəsi haqqında məlumat verdi. Daha sonra mən, Ağsu Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısının müavini İqbal Mikayılov, professor Kübra Əliyeva və “Miras” İctimai Birliyinin sədri Fariz Xəlilli söhbətə qoşulduq. Bələdiyyə üzvü Musim Bayraqdar türk dilini yaxşı bildiyindən bizim nitqimizi makedon dilinə, sədrin nitqini isə türkcəyə tərcümə edirdi.

Görüşdə niyyət gələcəkdə Ağsu və Ştruqa şəhərlərinin qardaşlaşması ilə bağlı gündəmdə olan təklif ətrafında müzakirələr aparmaq idi. Bələdiyyə ofisində başlanan şirin söhbət Ohrid gölü sahilindəki restoranlardan birində təşkil olunmuş şam yeməyi zamanı da davam etdi.

Qafqazdan Balkanlara. Turizmin prioritetləri
Makedoniya səfərimizin növbəti günü də bir sıra görüş və tədbirlərlə yaddaqalan oldu. Əvvəlcə səhər saat 9.30-da Ohrid bələdiyyəsinin görüşünə getdik. Şəhər merinin müavini Angel Janev və bələdiyyə üzvləri görüşdə iştirak edirdilər. Məlumat üçün bildirək ki, 40 min əhalisi olan Ohrid tək Makedoniyanın deyil, bütövlükdə Avropanın ən çox turizm axını olan şəhərlərindən biridir. UNESCO-nun mədəni irs siyahısında olan Ohrid şəhərinin illik büdcəsi 15 milyon avroya bərabərdir ki, bunun da böyük bir hissəsi xarici turizmin payına düşür. Ohridə ən çox turist Türkiyədən gəlir. Şəhər büdcəsinə ən çox gəlir verən isə Hollandiyadan gələn turistlərdir. Məsələ burasındadır ki, Türkiyədən olan turistlər, adətən, 3 günlüyə, holandlar isə bir həftə-10 günlüyə gəlirlər.

Ohrid gölü sahilində yerləşən Ohrid şəhəri tarixi tikililərlə çox zəngindir. Ohrid qalası turistlərin ən çox ziyarət etdiyi məkandır. Əhalisi etnik tərkib etibarı ilə çox rəngarəngdir. İaşə və ticarət obyektlərində daha çox türklərin çalışdığı diqqət çəkir. Ohriddə 9 məscid fəaliyyət göstərir. Günün müxtəlif vaxtlarında şəhərin ayrı-ayrı məhəllələrindən eşidilən kilsə zəngləri və azan səsləri Ohriddə təkcə etnik baxımdan deyil, həm də dini baxımdan tolerant mühitin hökmran olduğundan xəbər verir.

Ohrid həm də olduqca sakit bir şəhərdir. Şəhərdə bir ədəd belə yük maşını və ya avtobus gözə dəymir. İctimai nəqliyyat kimi ancaq taksilərdən istifadə olunur. Taksilər də küçələrdə vaxtlı-vaxtsız hara gəldi şütümür. Yəni, taksilər bəlli yerlərdə gözləyir və ancaq çağırış olan yerə gedirlər. Ohrid bələdiyyəsindəki görüşümüzün keçirildiyi konfrans zalı soyuq olsa da, söhbətimiz çox isti alındı. Söhbətdə daha çox gələcəkdə Balkanlara və Qafqaza qarşılıqlı turizm turlarının təşkili məsələlərinə önəm verildi. Qeyd olundu ki, Azərbaycan və Makedoniyanın turizm agentlikləri bu cür turların təşkilatçısı kimi çıxış etməklə böyük mənfəət əldə edə bilərlər.

Atatürkün ata yurdunun ziyarəti
Ohrid bələdiyyəsində görüşümüz başa çatan kimi dağlar qoynunda yerləşən və əhalisi bütünlüklə türklərdən ibarət olan Jupa bələdiyyəsinə yola düşdük. Səfər proqramına əsasən türk dünyasının böyük dövlət xadimi Mustafa Kamal Atatürkün ata yurdu olan Qocacıq kəndindəki xatirə muzeyini ziyarət etməli, daha sonra isə 20 Yanvar faciəsi ilə bağlı anım tədbirində iştirak etməli idik.

Maşınımız Drim çayının sahili boyunca qıvrıla-qıvrıla uzanan dağ yollarını qət etdikcə rastlaşdığımız bir-birindən ecazkar mənzərələr adamı heyran edir. Bir tərəfdə Jabloniya dağının meşəli yamacları, digər tərəfdə Drim çayı üzərində elektrik almaq məqsədilə hələ Yuqoslaviya hökuməti dönəmində yaradılan nəhəng süni su qurğuları, başımızın üstündə isə Balkan silsiləsinin ikinci ən uca zirvəsi Korap dağı durur. Ara-sıra qar örtüyü getmiş yaşıl talalar dağlara xüsusi bir gözəllik verir. Drim çayının sol sahilindəki dağ yamaclarında bir-birinin yaxınlığında alman şirkətlərinin çalışdığı çoxsaylı gips mədənləri var. Deyilənə görə, tibb sahəsində istifadə olunan ən keyfiyyətli gips orada hasil olunur. Bu yerlərin termal sularla da zəngin olduğu bildirilir.

Günorta fasiləsi olmasına baxmayaraq, Jupa qəsəbəsində bizi böyük bir izdiham gözləyirdi. İlk görüşümüz Atatürkün qəsəbədəki möhtəşəm abidəsi önündə oldu. Qısa tanışlıqdan və xatirə şəkli çəkdirdikdən sonra Qocacığa yollandıq. Daha çox Lahıc, Xınalıq və Lerik yollarını xatırladan çətin dağ yollarını qət edərək Qocacığa yetişdik. Evlərin kənardan görünüşündən də hiss olunduğu kimi kənd xeyli dərəcədə boşalıb. Əhalinin çox hissəsi iş dalınca mərkəzi şəhərlərə və xarici ölkələrə gedib. Bu ab-hava Jupa bələdiyyəsinə daxil olan digər yaşayış məntəqələrində də açıq-aydın hiss olunmaqdadır. Deyilənlərə görə, əhali iş dalınca daha çox İtaliyaya gedir. Amma heç kəs doğma yurdla əlaqəni kəsmir. Gedənlərin hamısı imkan sahibi olan kimi ilk olaraq doğma yurdda yaraşıqlı imarət tikməyə üstünlük verir. Jupa bələdiyyəsinin əhatə etdiyi bütün yaşayış məntəqələrində belə dəbdəbəli villa və imarətlərin sayı-hesabı yoxdur.

Biz Qocacığa çatanda bir an içərisində hər yanı duman və bulud aldı. Yağış və qar təhlükəsi şəxsən məndə çox ciddi təşviş hissi yaratdı. Təbiətin şıltaqlığı adamı bu yerlərdə ciddi fəsadlarla üz-üzə qoya bilər. Odur ki, Atatürkün atası Əlirza kişinin Qocacıqdakı yurdunda Türkiyə hökuməti tərəfindən tikilmiş xatirə muzeyini tələm-tələsik ziyarət edərək Jupaya döndük.

20 Yanvar faciəsi Makedoniyada da anıldı
Jupa bələdiyyəsinin geniş konfrans salonunda 20 Yanvar faciəsi ilə bağlı keçirilən anım mərasimini giriş sözü ilə bələdiyyə sədrinin müavini Munir Bastri açdı. 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edildikdən sonra “Miras”ın sədri Xəlilli Makedoniya səfərimiz barədə toplaşanlara məlumat verdi. Mənim “20 Yanvar faciəsi: səbəbləri, nəticələri və dərsləri” mövzusunda məruzəm diqqətlə dinlənildi. Professor K.Əliyeva 20 Yanvarla bağlı xatirələrini danışdı. Daha sonra bələdiyyə sədri İbrahim Arayın danışdı. Onun dediklərindən yadımda qalan bəzi məqamları oxuculara təqdim edirəm:

– Bələdiyyəmiz ərazisində ilk dəfədir ki, qardaş Azərbaycandan olan qonaqları qəbul edirik. Azərbaycan bizim üçün Türkiyədən sonra ikinci vətəndir. Azərbaycan televiziyaları vasitəsilə Bakıda baş verən yenilikləri, genişmiqyaslı abadlıq və quruculuq işlərini böyük maraqla izləyirik. Hər dəfə alov qüllələrini seyr etdikcə ürəyimiz dağa dönür. Bakıdakı Avroviziya təntənələri hələ də yadımızdadır. Azərbaycan idmançılarının beynəlxalq turnirlərdəki uğurları bizə də qürur verir. Qarabağ ərazilərinin hələ də düşmən tapdağında qaldığından isə qəlbən üzülürük. İnanırıq ki, bu problem tezliklə Azərbaycanın maraqları çərçivəsində öz ədalətli həllini tapacaq. Tam səmimi olaraq onu da etiraf edim ki, 20 Yanvar faciəsi barədə bu gün ilk dəfədir ki, eşidirəm. Deməli, Azərbaycanla bağlı bilmədiklərimiz də çox imiş. Çox istərdik ki, Azərbaycan insanlarında buradakı türk elləri barədə daha artıq məlumatı olsun.

Mərhəba, Türkiyə!
Bir süfrə arxasında əyləşərək duz-çörək kəsdikdən sonra ayrılmaq məqamı yetişdi. Amma uzun illər qəriblik acısı yaşayan insanlar kimi bizim də can və qan qardaşlarımız olan yeni dostlardan ayrılmağımız asan olmadı. Ümid edirəm ki, bundan belə həm Jupada, həm də Bakıda belə görüşlər tez-tez olacaq. Bu ümidlə də Jupanı tərk edərək, Türkiyə Cümhuriyyətinin düz Jupayadək çəkmiş olduğu yeni və rahat asfalt yolla Ohridə döndük. Belə bir məqamı xüsusi vurğu ilə qeyd edim ki, Makedoniyada gördüklərimiz Türkiyə Cümhuriyyətinin və türklərin Balkan ölkələri və xalqlarına olan qayğı və himayəsindən yalnız bəzi epizodlardır.

Bosniya - Hersoqovina və Albaniyada Türkiyə və türklərin bu qayğı və himayəsi daha qabarıq hiss olunur. Mərhəba, Türkiyə! Mərhəba, türklər!

Ertəsi gün isə sübh tezdən “Çinqo” otelini tərk edərək Skopyeyə yola düşdük. Üç saatlıq məsafəni qət etdikdən sonra Makedoniyalı İsgəndərin adını daşıyan Skopye aeroportuna yetişdik. Günorta yeməyi vaxtı artıq İstanbulda idik. Bakı reysinin uçuş vaxtına hələ bir neçə saat qaldığından İstanbulun bəzi görməli yerlərini bir daha gəzib-dolaşmaq fürsətimiz oldu. Gecə saat 2-də təyyarəmiz Heydər Əliyev hava limanına eniş etdi. Başqalarını bilmirəm, amma mənim ayağım doğma torpağa dəyəndə elə bildim, dünyaya yenidən gəldim. Axı Vətəni, Vətən sevgisini nə əvəz edə bilər?! Bəli, gəzməyə, görməyə qərib ölkə yaxşı olsa da, doğmaların və əzizlərinlə birlikdə yaşamağa, işləməyə və rahat ömür sürməyə Vətən yaxşıdır.

Qafar CƏBİYEV,
Milli Televiziya və Radio Şurası sədrinin müavini,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar jurnalisti,
tarix elmləri doktoru

Bakı - Skopye - Ohrid - Bakı